Na początku to była zabawa. Właśnie skończyła się wojna secesyjna i sześciu przyjaciół, oficerów, szukało rozrywki. Postanowili założyć tajny klub. Tajne są najlepsze! Wymyślili zasady, kostiumy z prześcieradeł i niemal przypadkową nazwę. Znaleźli siedzibę i zaczęli potajemnie werbować członków. Jednak pomysł zaczął się rozprzestrzeniać i szybko przestał być niewinną zabawą. Kto by pomyślał, że przetrwa wieki, a jego nazwa będzie mrozić krew w żyłach jeszcze w XXI wieku! 

Ku Klux Klan. Tu mieszka miłość to najnowszy reportaż Katarzyny Surmiak-Domańskiej. Myśleliście, że Klany od dawna nie istnieją? Błąd! Ożywiają się co jakiś czas i działają zupełnie legalnie, bo przez te wszystkie lata zorientowały się już, jak siać nienawiść, mówiąc o miłości.

Autorka przyjrzała się historii Ku Klux Klanów, począwszy od tego pierwszego, powstałego w burzliwych czasach Rekonstrukcji USA, przez kolejne, które odradzały się po różnych wojnach, aż po te współczesne, które mają nawet własne strony i przyjmują zapisy przez internet. Przewertowała mnóstwo źródeł, o czym świadczy imponująca bibliografia, i zrekonstruowała najbardziej dramatyczne wydarzenia, w których klansmeni brali udział.

Surmiak-Domańska nie poprzestała jednak na samych faktach. Zastanawiała się też, co do nich doprowadziło, jak to się stało, że ta rasistowska organizacja w ogóle powstała i skąd wzięła się jej popularność. Lecz żeby te rozważania miały sens, trzeba było zacząć od historii jeszcze odleglejszej – od niewolnictwa. Dziennikarka przyjrzała się najwcześniejszemu prawu, które zmieniało się nieustannie na niekorzyść czarnych mieszkańców Ameryki, a białym pozwalało spać spokojnie. Zwróciła uwagę na stereotypy, których źródłem była nawet sztuka. I na legendę klansmana – sprawiedliwego obrońcy, ostatniej instancji, kiedy nawet państwo zawodzi – niebezpiecznie bliskiego etosowi kowboja.

A jak ci wypaczeni kowboje radzą sobie dzisiaj? O tym autorka nie musiała czytać. Nawiązała kontakt z dyrektorem (tak, tak, zupełnie jak w korporacji) Rycerzy Ku Klux Klanu i pojechała po prostu na ich Doroczny Krajowy Zjazd do Harrison. To była doskonała okazja, żeby porozmawiać z członkami organizacji, dowiedzieć się, jakie wartości wyznają, czym jest dla nich klan i co myślą o amerykańskim społeczeństwie. Kilka dni spędzonych w mieście to także szansa na rozmowy z mieszkańcami, którzy do Klanu nie należą. Co myślą o klansmenach?  Jak się żyje w białym Harrison? To dziennikarka także sprawdziła.

Miasto zachodzącego słońca – wiecie, co to takiego? Surmiak-Domańska znalazła takie miejsca, gdzie czarni do niedawna nie mogli się zapuszczać po zachodzie słońca, choć już od dawna prawo ich chroniło. Odwiedziła okolice, w których imigranci, zwłaszcza ci o ciemnej skórze, nadal nie powinni się osiedlać. Nikt nie powie im tego wprost, ale wielu da do zrozumienia, że nie są mile widziani. Cichy rasizm, ukryty – do tego punktu dojdziecie, kiedy podążycie z autorką tropem współczesnych Ku Klux Klanów. Odkryjecie, że klansmeni mają nowych wrogów i nowy sposób działania, to się nigdy nie kończy.

Ku Klux Klan. Tu mieszka miłość to bardzo aktualny reportaż, który pokazuje, że relacje między białymi i czarnym mieszkańcami Stanów ciągle nie są bez skazy. Grzechy z czasów niewolnictwa i Rekonstrukcji, błędy kontynuowane przez lata, skutkują do dzisiaj. Autorka doprowadziła tę opowieść do najnowszych wydarzeń z Florydy i Missouri, w których czarnoskórzy chłopcy zginęli z rąk białych policjantów. Przypomniała procesy, w których czarnych traktowano zbyt łagodnie z obawy przed posądzeniem o rasizm. Nie zapomniała też, że nie tylko biali szykują się na wojnę ras, wśród czarnych też znajdą się ochotnicy.  

Bardzo dobra książka, dokładnie udokumentowana, opatrzona fotografiami, szerokim tłem historycznym i cennymi wypowiedziami osób, które są w samym centrum problemu. Jeśli szukacie klucza do zrozumienia amerykańskiego rasizmu, w książce Surmiak-Domańskiej możecie go znaleźć.


PS Katarzyna Surmiak-Domańska będzie gościem Festiwalu Conrada i wraz z Mariuszem Szczygłem weźmie udział w spotkaniu pod tytułem Liczy się tylko prawda. Zajrzyjcie do Pałacu pod Baranami 25 października o 13:30.

*Cytat z Ku Klux Klan: Its Origin, Growth and Disbandment za Katarzyną Surmiak-Domańską Ku Klux Klan. Tu mieszka miłość lok. 903.

Katarzyna Surmiak-Domańska, Ku Klux Klan. Tu mieszka miłość, Wydawnictwo Czarne 2015.