Nagrody literackie, abstrahując od prestiżu i zasadności ich przyznawania, bywają dobrą okazją, żeby wypatrzyć ciekawe książki. Wśród tych, którzy są nominowani, bo weszło im to w krew, zdarzają się i tacy, którzy naprawdę zasługują, by przyjrzeć im się uważniej. Z Nagrodą im. Ryszarda Kapuścińskiego było łatwo - bardzo dobre reportaże, świetni autorzy. Nie miałam wątpliwości, kogo warto poznać. Z Nagrodą Nike bywa trudniej, bo tu pojawiają się tak różnorodne zjawiska literackie, że łatwiej o kontrowersje. Nie wszystkich czytuję, nie wszystkich cenię, ale nie przechodzę obojętnie. Jednak na wszelki wypadek nie traktuję nominowanych jako listy "to be read", raczej jako menu, z którego wybieram co smaczniejsze kąski. 

Justyna Bargielska jest poetką i prozaiczką. W 2010 roku wydała swoją pierwszą książkę prozatorską - Obsoletki. Było to kilkadziesiąt krótkich tekstów, miniatur, a może po prostu szkiców, których dominującym tematem stało się doświadczenie poronienia. W minionym roku powstała kolejna książka - Małe lisy - króciutka powieść, w której również pojawia się motyw śmierci i straty. Nie znaczy to jednak, że są to depresyjne utwory skierowane wyłącznie do ludzi połączonych wspólnotą bolesnych doświadczeń. Co to to nie, Bargielska pisze po prostu o życiu i nie bawi się w jego upiększanie. Jasne strony przeplata mrocznymi, wychodząc z założenia, że o tych drugich też warto pamiętać*.

A‍ to jest moja modlitwa: wstrętny pasibrzuchu, zawiodłeś mnie już tyle razy, że z mojej strony nie może być mowy o miłości. Mogę co najwyżej docenić dobroć twojej woli, rozległość twojej łaski i te oto pejzaże. Ale za to doceniam je co najmniej do szaleństwa**.

Nie tylko tematyka, charakterystyczny jest także styl, którym posługuje się Bargielska. Bardzo wyraźnie widać w nim, że swój początek ma w wierszach. Co więcej, bez wahania można i Obsoletki, i Małe lisy nazwać prozą poetycką.

Morze ironii, mnóstwo metafor i odrobina surrealizmu sprawiają, że czytelnik musi być naprawdę czujny. W tych tekstach można się zgubić, zwłaszcza, że nie da się polegać na utartych szlakach. Bargielska bowiem łamie wszelkie schematy i miesza konwencje. Na przykład o śmierci, o stracie mawiamy z patosem, raczej delikatnie i poważnie. Wiele rzeczy wolimy w ogóle przemilczeć. Tymczasem pisarka zmienia zasady gry.

W‌ torbie mam laleczkę, z tych, które dwadzieścia lat temu sprzedawali w kioskach Ruchu: jest goła i łysa, choć wcale nie ma niemowlęcych kształtów. I ma dokładnie tyle centymetrów, ile miało moje dziecko, gdy umarło. A, tak ją sobie noszę.
- Wiecie‍ co - mówię - spierdalajcie, dziwki. Chcę teraz spędzić tysiąc lat sama ze swoją laleczką na dnie brudnej rzeki.
- Sama‍ spierdalaj, dziwko - odpowiadają. - A my niby nie?***

Mocne? Mocne, ale trzeba przyznać, że tym dosadniej wyraża to, co niewyobrażalne, a czego nie sposób przekazać trzymając się ogólnie przyjętych reguł. Zresztą Bargielska potrafi też poruszyć, pisząc pozornie bez emocji, nie musi ich wyrażać wprost, żeby uderzyły w czytelnika z całą mocą.

Z jednej strony poezja, z drugiej samo życie, bo autorka pisze językiem, który podsłuchała. Pisze tak jak słyszy, tak jak się mówi. Czasami jej zdania brzmią jak gotowe aforyzmy, innym razem jak paplanina pełna dygresji. Słowa pojawiają się nowych połączeniach, szyk zdań miesza się i rwie. Pewnie dlatego niektórzy nazywają te książki bełkotem, a jedno z wydawnictw odrzuciło Obsoletki, uznając że to nie jest napisane po polsku. Tymczasem w "bełkocie" Bargielskiej jest więcej istotnej treści niż w niejednym ślicznym zdaniu pisanym jak od linijki. A sekret polega na tym, żeby czytać podejrzliwie, od czasu do czasu odczytać mrugnięcie okiem.

 Megi po mojej wpadce z Ewangelią w błocie spytała mnie raz, czy nie wolałabym zamiast metody Flamandów spróbować Eucharystii.
– Jasne, to działa cuda – powiedziałam – tylko ja mam jakby taki esperal na Eucharystię. Już nawet nie to, że się puszczam, ale wypuszczam się na to puszczanie z małżeństwa cywilnego. Podwójne ubezpieczenie. Zabije mnie o, taki okruszek hostii****.

W zaledwie jedno majowe popołudnie przeczytałam Małe lisy. Przekonał mnie zaskakująco lekki pierwszy akapit: "A miałyście kiedyś, dziewczynki, romans z gangsterem z lasu? A ja, dziewczynki, miałam". Następnego dnia kupiłam i natychmiast przeczytałam Obsoletki. Potem przeczytałam obie książki jeszcze raz i... nadal nie wiem, dlaczego za każdym razem robią na mnie tak duże wrażenie. Nie rozumiem, jak to działa, ale działa. Nie każdemu ta proza przypadnie do gustu, nie każdy uzna ją za wartościową, ale nie można Bargielskiej zignorować.

Rzućcie choć łaskawym okiem.

* A tutaj jest ciekawy wywiad z Justyną Bargielską - klik!

** Justyna Bargielska, Obsoletki, Wydawnictwo Czarne 2010.

*** tamże, ale nie mogę wskazać konkretnego miejsca, bo znowu posłużyłam się e-książką. 

**** Justyna Bargielska, Małe lisy, Wydawnictwo Czarne 2013.

Justyna Bargielska, Obsoletki, Wydawnictwo Czarne 2010.

Justyna Bargielska, Małe lisy, Wydawnictwo Czarne 2013.