Ten obraz nie znalazł się tutaj bez powodu. Jeśli dobrze się przyjrzycie, zauważycie, że jego fragment umieszczono na okładce polskiego wydania książki Uśpiony głos. To oczywiście też nie przypadek, bo Guernicę Picassa z książką Dulce Chacón łączy dramatyczny temat. Ogólnie rzecz ujmując - Hiszpania za rządów Francisco Franco. Czarno-biały obraz upamiętnia zbombardowanie Guerniki przez Niemców, którzy wspierali dyktatora. Książka opowiada o wydarzeniach nieco późniejszych. O tym, jaki los spotkał ludzi podejrzewanych o sprzyjanie zwolennikom republiki w latach czterdziestych minionego wieku, w czasie hiszpańskiej wojny domowej i tuż po niej.

Wiem, wiem! Zaczynacie się wahać, bo brzmi poważnie, a repetytorium z historii akurat nie ma pod ręką. Bez obaw! To nie jest jedna z tych książek, które rozumieją tylko historycy, bo roi się od tajemniczych dat i postaci znanych tylko ze słyszenia. Wystarczy ogólna wiedza na temat tego, co Franco zgotował Hiszpanii, a najważniejsze opowie już autorka. Główną rolę odgrywają tu emocje, a te są zrozumiałe mimo upływu lat.

Strach Elviry. Strach Hortensii. Strach kobiet, które przyzwyczaiły się rozmawiać szeptem. Strach w ich głosach. I strach w ich spłoszonym wzroku, odwracanym, żeby nie widzieć krwi. Żeby nie widzieć strachu w równie spłoszonych oczach ich bliskich.
Był‍ dzień odwiedzin.
Kobieta, której było pisane zginąć, jeszcze nie wiedziała, że ma zginąć*.

Głównymi bohaterkami tej książki są kobiety. Te, które w więzieniu czekają na wyrok za walkę po stronie przeciwników Franco, ale i te, które pozostały na wolności i próbują nie wpaść w ręce podejrzliwych zwolenników dyktatora. Najtragiczniejsze wydają się losy Hortensii, ciężarnej dziewczyny, oczekującej na wyrok za udział w antyfrankistowskiej partyzantce. To ciężkie przewinienie, wyrok może być tylko jeden i pozostaje jedynie mieć nadzieję, że ciąża okaże się okolicznością łagodzącą.

Ale najbardziej wyrazistą bohaterką tej książki jest siostra Hortensii, Pepita. Wiecznie przestraszona, niewinna dziewczyna, której młodość pochłonął reżim. Właściwie nie tylko młodość - odebrał jej wszystko.

Perspektywa, którą przyjęła pisarka wydaje się dosyć nietypowa. Zwykle, kiedy czytamy o wojnie, obserwujemy ją z punktu widzenia walczących mężczyzn, a przecież kobiety w tym czasie nie znikają. Ich też to dotyczy i właśnie o tym autorka dobitnie mówi.

Największe wrażenie robi to, że Uśpiony głos to opowieść fikcyjna, ale stworzona z prawdziwych i udokumentowanych wydarzeń. One po prostu dotyczyły wielu różnych osób, ale w większości zdarzyły się naprawdę. Dulce Chacón zebrała wspomnienia, które latami były uśpione i dała im głos. A zrobiła to w dobrym stylu, bez patosu i ozdobników. Ta książka ma tak mocną treść, że forma nie musi za nią krzyczeć. Jest tylko jeden element przykuwający uwagę - narrator, który wyprzedza akcję i - jak w cytacie wyżej - na przykład zdradza, że wkrótce zginie ktoś, kto jeszcze o tym nie wie.

Na podstawie Uśpionego głosu powstał film pod tym samym tytułem. Reżyser nie był wprawdzie tak subtelny jak Dulce Chacón i dodał kilka scen, które miały chyba wyjaśnić mniej spostrzegawczym odbiorcom, kto jest dobry, a kto zły. Zupełnie niepotrzebnie. Widz by sobie poradził i bez tych przerysowanych podpowiedzi. Tak, tym razem też film jest słabszy od książki. Ale ciągle niezły, więc możecie go potraktować jako uzupełnienie lektury.

Mogłabym napisać, że to poruszająca opowieść, że trudna i ważna, ale darujmy sobie truizmy. Po prostu przeczytajcie.


* Cytat pochodzi z elektronicznej wersji książki Uśpiony głos Dulce Chacón.

Tytuł oryginału: La voz dormida,
Przekład: Katarzyna Okrasko i Aleksandra Wiktorowska.
Dulce Chacón, Uśpiony głos, Wydawnictwo Marginesy 2014.